Του Γιάννη Κυριακόπουλου
Πριν από όχι αρκετό καιρό, και λίγες μέρες πρίν τις Βουλευτικές Εκλογές στην Ελλάδα, στις 21/01/2015, δημοσιεύθηκε η Πρόταση του Γεν. Εισαγγελέα Pedro Cruz Villallon του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (ΔΕΚ) σχετικά με την προσφυγή γερμανικών φορέων (Bundesverfassungs-gericht-BVerfG) εναντίον της ΕΚΤ και της (ιστορικής) αποφάσεώς της να προβεί στην χρήση «μη συμβατικών μέτρων» και την αγορά ομολόγων κρατών στην δευτερογενή αγορά.
Η απόφαση αυτή αποδεικνύεται σήμερα ότι είναι εξαιρετικά επίκαιρη, καθώς η ελληνική Κυβέρνηση κάνει αγωνιώδεις προσπάθειες για την αντιμετώπιση του αδιεξόδου.
Ποια ήταν η Πρόταση του Γεν. Εισαγγελέα για το QE της ΕΚΤ;
1. Το πρόγραμμα Outright Monetary Transactions (OΜΤ) της ΕΚΤ που ανακοινώθηκε στις 06/09/2012 συνάδει με τα άρθρα 119 και 127, παρ. 1 & 2 της Συνθήκης για την λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπό την προϋπόθεση ότι, σε περίπτωση εφαρμογής του η ΕΚΤ:
Α. Θα απέχει από κάθε άμεση παρέμβαση στα προγράμματα χρηματοδοτικής βοήθειας με τα οποία συνδέεται το πρόγραμμα ΟΜΤ
Β. Θα τηρήσει αυστηρώς την υποχρέωση αιτιολογήσεως και τις απαιτήσεις που απορρέουν από την αρχή της αναλογικότητας.
2. Το πρόγραμμα ΟΜΤ συνάδει με το άρθρο 123, παρ.1, υπό την προϋπόθεση ότι στην περίπτωση εφαρμογής του, αυτή θα πραγματοποιηθεί σε χρόνο που επιτρέπει πράγματι την διαμόρφωση αγοράς για τα κρατικά ομόλογα.
Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι η απόφαση της ΕΚΤ που ελήφθη την Πέμπτη 22/01/2015 για χρήση «μη συμβατικών μέτρων» στα πλαίσια της αποκλειστικής της αρμοδιότητος για άσκηση «αυστηρά» νομισματικής πολιτικής, με βάση τα ως άνω συμπεράσματα, δεν θα επιτρέψει την συμμετοχή της Ελλάδος στο πρόγραμμα ΟΜΤ καθώς ήδη, η Ελλάδα βρίσκεται υπό τον μηχανισμό στήριξης European Stability Mechanism και άρα δεν θα μπορεί η ΕΚΤ να αγοράσει τα Ομόλογά της στην Δευτερογενή Αγορά.
Ποία ήταν τα προδικαστικά ερωτήματα;
Α. Τα όρια της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ στα πλαίσια της ΣΛΕΕ (Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης)
Β. Η συμβατότητα του προγράμματος ΟΜΤ στα πλαίσια της ΣΛΕΕ (όπου απαγορεύεται η χρηματοδοτική βοήθεια των κρατών της ζώνης του ευρώ).
Αντικείμενο της επίδικης υποθέσεως ήταν η Ανακοίνωση της Αποφάσεως που ελήφθη κατά την υπ’αριθ. 340 Συνεδρίαση του Δ.Σ. της ΕΚΤ που πραγματοποιήθηκε στις 5&6 Σεπτεμβρίου 2012, περί «εκπονήσεως Προγράμματος Αγοράς Κρατικών Ομολόγων εκδοθέντων από τα Κράτη της ζώνης του ευρώ”, με την ονομασία «ΟΜΤ» (Οutright Monetary Transactions – Οριστικές Νομισματικές Συναλλαγές).
Φυσικά η απόφαση αυτή ελήφθη στα πλαίσια λήψης έκτακτων «μη συμβατικών μέτρων» νομισματικής πολιτικής, στα πλαίσια του διακριτού ρόλου της ΕΚΤ και του ΕΣΚΤ (Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών), δικαίωμα που άσκησε εν μέσω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2008 σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς των ΗΠΑ για να μετατραπεί το 2010 σε «ανεξέλεγκτη» κρίση δημόσιου χρέους κρατών της ευρωζώνης.
Η αποφασιστικότητα της ΕΚΤ να αντιμετωπίσει μια περιδίνηση των κρατών-μελών της ευρωζώνης σε μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» καταστροφής με τα ασφάλιστρα κινδύνου (credit default swaps) να ίπτανται σε εξωπραγματικά επίπεδα, μη ανταποκρινόμενα στην πραγματική φερεγγυότητα των ομολόγων των συγκεκριμένων κρατών, οδήγησε στην λήψη τους, η οποία εμφαντικά αποκρυσταλλώθηκε στην φράση του Διοικητή της M.Draghi “we will do whatever it takes”.
Μεταξύ των μέσων νομισματικής πολιτικής που διαθέτει η ΕΚΤ, σε έκτακτες περιπτώσεις, προβλέπεται η λήψη ΟΜΤ με την τήρηση αυστηρών και αποτελεσματικών όρων που θα προβλέπονται στα πλαίσια «κατάλληλου προγράμματος του ΕFSF ή του ESM, με την μορφή ολοκληρωμένου προγράμματος μακροοικονομικής προσαρμογής ή ενός προληπτικού προγράμματος (πιστωτικό όριο με ενισχυμένους όρους), εφ ‘όσον προβλέπεται η δυνατότητα πραγματοποιήσεως αγορών από τον EFSF ή τον ESM στην πρωτογενή αγορά». Επίσης, απαιτείται η συμμετοχή του ΔΝΤ τόσο κατά τον σχεδιασμό των συγκεκριμένων όρων που αφορούν τη χώρα όσο και την παρακολούθηση του προγράμματος. Δεν θεσπίζονται εκ των προτέρων ποσοτικοί περιορισμοί.
Η κύρια κριτική εδραζόταν στο εξής: Το κατά πόσον η λήψη των έκτακτων μη συμβατικών μέτρων αποτελεί άσκηση «Νομισματικής» Πολιτικής, ή το πρόγραμμα ΟΜΤ «εισέρχεται» στην δικαιοδοσία Κρατών-Μελών, δηλ. την άσκηση «Οικονομικής» Πολιτικής.
Η ΕΚΤ αρνήθηκε ότι το πρόγραμμα ΟΤΜ αποτελεί οικονομική πολιτική, καθώς, ενδεικτικά, η μία εκ των τεσσάρων προϋποθέσεων που τήρησε ήταν αυτή της «αιρεσιμότητος», δηλ ότι η εφαρμογή του προγράμματος δεν «παρακινεί τα οικεία κράτη να εγκαταλείπουν την υλοποίηση των δομικών μεταρρυθμίσεων που είναι αναγκαίες για την οικονομική τους βάση». ‘Επίσης ότι η «επιλεκτικότητα» των μέτρων είναι συμφυής με το πρόγραμμα ΟΜΤ, καθώς οι δυσλειτουργίες των διαύλων μεταδόσεως οφείλονταν στις αυξήσεις των επιτοκίων κρατικών ομολόγων των οικείων χωρών. Επιπλέον ότι υφίστανται εγγυήσεις που διασφαλίζουν την σύνδεση του προγράμματος με τη νομισματική πολιτική.
Ειδικότερα, στο άρθρο 129 αναφέρεται: «φαίνεται προφανές, ότι η νομισματική πολιτική αποτελεί μέρος της γενικής οικονομικής πολιτικής. Η διάκριση αμφότερων αποτελεί απαίτηση οφειλόμενη στη δομή των Συνθηκών και την οριζόντια και κάθετη κατανομή των αρμοδιοτήτων στην Ένωση, υπό οικονομικούς όμως όρους μπορεί να γίνει δεκτό ότι σε τελική ανάλυση κάθε μέτρο νομισματικής πολιτικής εντάσσεται στην ευρύτερη κατηγορία της γενικής οικονομικής πολιτικής.»
Έτσι, καταλήγουμε στο ζητούμενο που είναι εάν το πρόγραμμα ΟΜΤ μπορεί να ασκηθεί στα πλαίσια νομισματικής πολιτικής:
Η απάντηση ήταν ΚΑΤΑΦΑΤΙΚΗ, ΥΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ ΟΤΙ Η ΕΚΤ ΘΑ ΑΠΕΧΕΙ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΥΜΦΩΝΗΘΕΙ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ESM Η ΤΟΥ EFSF.
Προσωπική εκτίμηση για το πώς θα δράσει η ΕΚΤ
Α. Οσο η Ελλάδα βρίσκεται υπό την αιγίδα του χρηματοδοτικού προγράμματος, (του όποιου προγράμματος, δηλ. αυτού της Ελληνικής κυβέρνησης που όμως θα συμφωνηθεί με τους Εταίρους) δεν μπορούν να συμπεριληφθούν τα ομόλογά της ταυτόχρονα σε πρόγραμμα ΟΜΤ. Αυτό δεν σημαίνει ότι, όταν λήξει το πρόγραμμα ESM δεν θα μπορεί, κατά την απόλυτα αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΚΤ, να συμπεριληφθούν αυτά σε πρόγραμμα ΟΜΤ, οποτεδήποτε αυτή το κρίνει σκόπιμο, στα πλαίσια άσκησης νομισματικής πολιτικής και λήψης των «μη συμβατικών μέτρων».
Β. Εάν η ΕΚΤ, «διαβεί τον Ρουβίκωνα», ερμηνεύοντας κατά το δοκούν (όπως αφήνει ένα «παραθυράκι» η απόφαση του Δικαστηρίου με την αναφορά στο άρθρο 129 περί «κατ’ ουσίαν» άσκησης ΓΕΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ όταν η ΕΚΤ ασκεί νομισματική πολιτική και «σπάσει» το ταμπού αυτό, καθώς για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής δεν ελέγχεται από τα Κράτη-Μέλη ή άλλους θεσμικούς φορείς της Ε.Ε., τότε θα έχει γίνει ένα τεράστιο βήμα για την ουσιαστική μετατροπή της, ακόμη και εντός της ΕΣΛΕΕ, σε «Ευρωπαϊκή Ομοσπονδιακή Τράπεζα».
Κατά την ταπεινή γνώμη του υπογράφοντος, ήρθε η ώρα για να αποκτήσει η ΕΚΤ τον πραγματικό ρόλο που της επιφυλλάσσει η κρισιμότητα των περιστάσεων: Οιαδήποτε άλλη «στενή» ερμηνεία των δυνατοτήτων της θα προκαλέσει πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από την πιθανολογούμενη «μετάδοση ηθικού κινδύνου”.
Γιάννης Κυριακόπουλος
Δικηγόρος-Οικονομολόγος
