Η πρόσφατη επικαιρότητα με αφορμή τον ακούσιο εγκλεισμό δημοφιλούς λαϊκού καλλιτέχνη σε γνωστή ψυχιατρική κλινική, επανέφερε στο δημόσιο διάλογο το ιδιαίτερα κρίσιμο και λεπτό ζήτημα του ακούσιου εγκλεισμού σε ψυχιατρική κλινική. Το ζήτημα αυτό δεν αφορά μόνο την ιατρική πράξη, αλλά άπτεται θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου, όπως η προσωπική ελευθερία και η αξιοπρέπεια, τα οποία είναι κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ. Συνεπώς, είναι κρίσιμο να γνωρίζει ο καθένας μας το πλαίσιο που διέπει αυτό το τόσο ακανθώδες ζήτημα.
Η βασική νομοθεσία που ρυθμίζει το ζήτημα είναι ο Ν. 2071/1992 («Εκσυγχρονισμός και οργάνωση Συστήματος Υγείας»), ιδίως τα άρθρα 95 επ., τα οποία ενσωμάτωσαν στο εσωτερικό δίκαιο ευρωπαϊκές επιταγές για τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών. Σύμφωνα με το άρθρο 95 του Ν. 2071/1992, ακούσιος εγκλεισμός διατάσσεται εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:
- Ο πάσχων αρνείται να υποβληθεί σε ψυχιατρική εξέταση ή θεραπεία.
- Η κατάσταση της ψυχικής υγείας του ενέχει κίνδυνο για τον ίδιο ή για τρίτους ή
- Η παράλειψη νοσηλείας ενδέχεται να επιφέρει σοβαρή επιδείνωση της υγείας του.
- Η διαδικασία κινείται κατόπιν αίτησης των συγγενών του ασθενούς ή, ελλείψει αυτών, του Εισαγγελέα. Η αίτηση συνοδεύεται από δύο ιατρικές γνωματεύσεις ψυχιάτρων, που διαπιστώνουν την αναγκαιότητα της νοσηλείας.
Η νομοθεσία προβλέπει σημαντικές εγγυήσεις ώστε να αποφευχθούν αυθαιρεσίες:
- Ο Εισαγγελέας παραγγέλλει την εισαγωγή στο ψυχιατρικό κατάστημα, η οποία πρέπει να επικυρωθεί από το Μονομελές Πρωτοδικείο εντός 10 ημερών.
- Ο ασθενής έχει δικαίωμα να παραστεί στη δίκη, με νομική συνδρομή και παρουσία συνηγόρου.
- Η απόφαση του δικαστηρίου υπόκειται σε έφεση.
- Η διάρκεια της νοσηλείας επανεξετάζεται περιοδικά, ώστε να μην παρατείνεται αδικαιολόγητα.
Τα δικαιώματα του ακούσια νοσηλευόμενου δεν πηγάζουν από μία μόνο πηγή, αλλά από ένα πλέγμα διατάξεων εσωτερικού και υπερνομοθετικού δικαίου, όπως πχ το Σύνταγμα της Ελλάδας (Άρθρο 2 §1: προστασία της αξίας του ανθρώπου, Άρθρο 5 §1: ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας, Άρθρο 5 §3: προσωπική ελευθερία, η οποία περιορίζεται μόνο σύμφωνα με τον νόμο, Άρθρο 7 §2: απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης/εξευτελιστικής μεταχείρισης), αλλά και η ΕΣΔΑ (Άρθρο 5 §1 (ε’): επιτρέπει στέρηση ελευθερίας ατόμου «ψυχικά ασθενούς» μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις, άρθρο 5 §4: δικαίωμα δικαστικού ελέγχου της νομιμότητας του εγκλεισμού, άρθρο 8: προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, που συνεχίζει να ισχύει ακόμη και κατά τη νοσηλεία.)
Επίσης, το ΣτΕ και ο Άρειος Πάγος έχουν επανειλημμένα τονίσει ότι η ακούσια νοσηλεία πρέπει να αποτελεί έσχατο μέτρο, ενώ το ΕΔΔΑ (π.χ. υποθέσεις Varbanov κατά Βουλγαρίας και Stanev κατά Βουλγαρίας) έθεσε συγκεκριμένες προϋποθέσεις: ύπαρξη ιατρικής γνωμάτευσης, περιοδικός δικαστικός έλεγχος, και ουσιαστική συμμετοχή του ασθενούς στη διαδικασία.
Παρά τον περιορισμό της ελευθερίας, ο ασθενής διατηρεί θεμελιώδη δικαιώματα, ήτοι τον σεβασμό της αξιοπρέπειας και της ιδιωτικότητάς του, την ενημέρωση για την κατάστασή του και τη θεραπεία, δύναται να επικοινωνεί με συγγενείς, δικηγόρο και Αρχή Προστασίας Δικαιωμάτων Ψυχικά Ασθενών, ενώ έχει και δικαίωμα προσφυγής σε δικαστήριο για την αμφισβήτηση της νομιμότητας του εγκλεισμού.
Ο Νόμος 2071/1992 ορίζει ρητά ότι το άτομο που νοσηλεύεται ακούσια έχει όλα τα δικαιώματα του εκούσια νοσηλευόμενου (Άρθρο 96 §4), έχει τη δυνατότητα προσφυγής σε δικαστήριο για αμφισβήτηση της νομιμότητας του εγκλεισμού (Άρθρο 97) και καθιερώνει την υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς για τα δικαιώματά του. (Άρθρο 98)
Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έχει τονίσει επανειλημμένα ότι ο ακούσιος εγκλεισμός επιτρέπεται μόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις (άρθρο 5 §1 ΕΣΔΑ). Ειδικότερα, η υπόθεση Varbanov κατά Βουλγαρίας (2000) κατέστησε σαφές ότι απαιτείται ανεξάρτητη ιατρική γνωμάτευση και έγκαιρη δικαστική κρίση.
Συμπερασματικά, ο ακούσιος εγκλεισμός είναι μέτρο εξαιρετικού χαρακτήρα, που αποτελεί περιορισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων, γι’ αυτό και το δίκαιο τον περιβάλλει με αυστηρές εγγυήσεις. Η επικαιρότητα μάς υπενθυμίζει ότι η κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίζει τα ζητήματα ψυχικής υγείας με ευαισθησία και σεβασμό, εξασφαλίζοντας ισορροπία ανάμεσα στην προστασία του ατόμου, των συγγενών και του κοινωνικού συνόλου, και στην απόλυτη προτεραιότητα των δικαιωμάτων του ασθενούς.
Μπαμπαρούτση Δήμητρα
Δικηγόρος
Το παρόν δεν αποτελεί νομική συμβουλή.
Για περαιτέρω πληροφορίες αναφορικά με τα νομικά ζητήματα που αναφέρονται ανωτέρω, μπορείτε να απευθυνθείτε στο δικηγορικό γραφείο KYROS LAW OFFICES (Oμήρου 50, Αθήνα – Τηλ. Επικοινωνίας: 2103633104 – email : [email protected]) και να συμβουλευτείτε τους εξειδικευμένους δικηγόρους.
