Οι συμβάσεις που υπογράφουν οι καλλιτέχνες με δισκογραφικές εταιρείες ή άλλους φορείς εκμετάλλευσης του έργου τους συχνά περιλαμβάνουν όρους που, αν δεν ελεγχθούν προσεκτικά, μπορεί να οδηγήσουν σε απώλεια ελέγχου του έργου τους και ανεπαρκή οικονομική ανταμοιβή. Η πρόσφατη τροποποίηση του άρθρου 46 παρ. 6 του Ν. 2121/1993 ενισχύει τη θέση των ερμηνευτών και εκτελεστών καλλιτεχνών, θέτοντας όρια στην καταχρηστική παραχώρηση δικαιωμάτων και καθιερώνοντας την αρχή της εύλογης και αναλογικής αμοιβής.
Οι δημιουργοί —ιδίως όταν είναι και οι ίδιοι ερμηνευτές ή παραγωγοί του έργου— θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη σαφήνεια της σύμβασης. Είναι κρίσιμο να αναφέρεται με ακρίβεια η διάρκεια της παραχώρησης, το γεωγραφικό πεδίο ισχύος και οι τρόποι εκμετάλλευσης που καλύπτει (π.χ. φυσικά μέσα, streaming, χρήση σε διαφημίσεις ή ταινίες). Οτιδήποτε γενικό, αόριστο ή με φράσεις όπως «οποιαδήποτε μορφή εκμετάλλευσης στο μέλλον» θα πρέπει να προκαλεί προβληματισμό, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια μελλοντικών εσόδων χωρίς δυνατότητα διεκδίκησης.
Η νομοθεσία πλέον δεν επιτρέπει την εκ των προτέρων παραίτηση από αμοιβή για μορφές εκμετάλλευσης που δεν είναι γνωστές κατά τον χρόνο σύναψης της σύμβασης. Επιπλέον, η ύπαρξη ρήτρας επαναδιαπραγμάτευσης, ιδίως όταν το έργο αποκτά ευρεία αναγνώριση ή εισάγεται σε νέες αγορές, είναι απαραίτητη. Οι καλλιτέχνες πρέπει επίσης να διαφυλάσσουν τα ηθικά τους δικαιώματα, τα οποία κατά τον νόμο είναι αμεταβίβαστα: να αναγνωρίζονται ως δημιουργοί και να διατηρούν τον έλεγχο στην αλλοίωση του έργου τους.
Ειδικότερα, ο καλλιτέχνης θα πρέπει να εστιάσει στη διατύπωση των παρακάτω όρων:
* Την ακριβή προσδιορισμένη χρονική διάρκεια και το γεωγραφικό πεδίο ισχύος της παραχώρησης δικαιωμάτων
* Την καταγραφή των συγκεκριμένων μέσων εκμετάλλευσης (π.χ. φυσική διανομή, ψηφιακές πλατφόρμες, ραδιόφωνο)
* Την πρόβλεψη εύλογης και διαφανώς υπολογισμένης αμοιβής, η οποία να αντανακλά το πραγματικό οικονομικό αποτέλεσμα της χρήσης του έργου
* Την υποχρέωση παροχής περιοδικών αναφορών και ελέγχου των εσόδων από την εκμετάλλευση
* Την εξασφάλιση δικαιώματος επανεξέτασης και αναπροσαρμογής των όρων, ιδίως σε περιπτώσεις εμπορικής επιτυχίας
Μια καλοδιατυπωμένη σύμβαση δεν αποτελεί απλώς νομική ασφάλεια· είναι εργαλείο διασφάλισης της καλλιτεχνικής και οικονομικής αξιοπρέπειας του δημιουργού. Η νομική συμβουλή πριν από την υπογραφή δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά ουσιώδη προϋπόθεση για κάθε δημιουργό που επιδιώκει επαγγελματική προστασία και μακροπρόθεσμη επιτυχία.
Έλενα Κυριακοπούλου
