Στο πλαίσιο της ενσωμάτωσης της Ευρωπαϊκής Οδηγίας αναφορικά με τα πνευματικά και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά [CSDM – Οδηγία (ΕΕ) 2019/790], και συγκεκριμένα στο πλαίσιο της ενσωμάτωσης του άρθρου 20 της ως άνω Οδηγίας, θεσπίστηκε μια νέα νομοθετική πρόβλεψη με απώτερο στόχο την εδραίωση μιας δίκαιης αγοράς μέσω της αποτελεσματικής εξισορρόπησης των συμφερόντων των δημιουργών και ερμηνευτών με αυτά των εκμεταλλευόμενων τα έργα και τις ερμηνείες τους. Πιο συγκεκριμένα, ο μηχανισμός αξίωσης πρόσθετης αμοιβής που εισήχθη στο ελληνικό δίκαιο με το άρθρο 32Α του Νόμου 2121/1993, όπως αυτό προστέθηκε με το άρθρο 23 του Νόμου 4996/2022 (ΦΕΚ Α΄ 218/24.11.2022), παρέχει στο δημιουργό των έργων τη δυνατότητα να αξιώσει, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, την αναπροσαρμογή της αρχικώς συμφωνηθείσας αμοιβής του προς τα άνω, ούτως ώστε αυτή να αντανακλά την πραγματική οικονομική αξία του έργου, η οποία αναδεικνύεται με την πάροδο του χρόνου.
Σε περιπτώσεις, δηλαδή, όπου υφίσταται ουσιώδης δυσαναλογία μεταξύ της αρχικώς συμφωνηθείσας αμοιβής του δημιουργού και των εσόδων που προέκυψαν από την μετέπειτα εκμετάλλευση του έργου εκ μέρους του αντισυμβαλλόμενου με το δημιουργό μέρους ή και εκ μέρους των διαδόχων αυτού, ο δημιουργός δύναται να διεκδικήσει επιπρόσθετη αμοιβή.
Στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 32Α εντάσσονται οι ατομικές συμβάσεις των δημιουργών, οι οποίοι συμβάλλονται με τον αρχικό χρήστη στην αλυσίδα εκμετάλλευσης του έργου ή της ερμηνείας τους. Βασική προϋπόθεση για την ενεργοποίηση του εν λόγω μηχανισμού αναπροσαρμογής συμβάσεων είναι η, συγκριτικά προς τα έσοδα που αποκομίζονται από την εκμετάλλευση του έργου, ουσιωδώς δυσανάλογα χαμηλή αμοιβή την οποία ο δημιουργός συμφώνησε με τον αρχικό αντισυμβαλλόμενό του, δυσαναλογία η οποία εξετάζεται ad hoc και αντικειμενικά, λαμβανομένων υπόψη πολυποίκιλων παραγόντων (λ.χ. συμβολή δημιουργού, ειδικές συνθήκες και πρακτικές του εκάστοτε καλλιτεχνικού τομέα κ.α.). Ως αρχικώς συμφωνηθείσα αμοιβή, κατά την έννοια του άρθρου 32Α, νοείται η αμοιβή που συμφώνησε ο δημιουργός με τον αρχικό αντισυμβαλλόμενό του επ’ ευκαιρία τη σύναψης της σύμβασης μεταβίβασης ή σύμβασης παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης δικαιωμάτων επί του έργου ή της ερμηνείας, ενώ η αξίωση που θεμελιώνεται στο ίδιο άρθρο τείνει να εφαρμόζεται κατά κύριο λόγο σε περιπτώσεις όπου η αμοιβή αυτή καθορίσθηκε σε εφάπαξ ποσό ή σε ποσοστό επί των κερδών που είναι όμως σημαντικά μικρότερο από αυτό που είθισται να συμφωνείται στη συναφή αγορά εκμετάλλευσης έργων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η προπεριγραφείσα δυσαναλογία (Παπαναγιώτου Αρ. «Πνευματική Ιδιοκτησία – Ερμηνεία κατ΄ άρθρο Ν. 2121/1993», Επιμέλεια Σταματούδη Ε., Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2025 σελ. 781, 784 – 789) Σημειωτέον ότι, όταν η δυσαναλογία λαμβάνει χώρα σε κάποιον επόμενο κρίκο της αλυσίδας εκμετάλλευσης, οι δημιουργοί δύνανται υπό προϋποθέσεις να αξιώσουν πρόσθετη αμοιβή και από τους διαδόχους του μέρους με το οποίο αρχικώς συμβλήθηκαν, ήτοι από εκείνους που καθίστανται διάδοχοι λόγω μεταβίβασης και παραχώρησης αποκλειστικής άδειας εκμετάλλευσης (όχι από τους μη αποκλειστικούς αδειούχους ή τους υποαδειούχους).
Κρίνεται σκόπιμο να υπογραμμιστεί ότι προβλέπονται αυστηρές εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 32Α, όπως ενδεικτικά η περίπτωση κατά την οποία υφίσταται ήδη συμφωνία η οποία να προκύπτει από συλλογικές διαπραγματεύσεις σε ισχύ και να προβλέπει μηχανισμό χορήγησης της πρόσθετης αμοιβής που θεμελιώνεται στο άρθρο 32Α, ή η περίπτωση κατά την οποία η συμφωνία συνάπτεται από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και ανεξάρτητες οντότητες διαχείρισης, καθώς και από άλλες οντότητες για τις οποίες εφαρμόζεται το άρθρο 2 του Ν4481/2017 (Α΄ 100), όπως και άλλες περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν εφαρμόζεται το άρθρο 32Α.
Η διάταξη του άρθρου 32Α (Ν. 2121/1993), συνδέεται στενά με την υποχρέωση διαφάνειας (αρ. 15Α Ν. 2121/1993), σύμφωνα με την οποία οι δικαιούχοι δικαιούνται να λαμβάνουν γνώση των εσόδων που δημιουργήθηκαν από την εκμετάλλευση του έργου ή της ερμηνείας τους σε όλη την αλυσίδα εκμετάλλευσης, ενώ επίσης προβλέπει ότι οποιαδήποτε παραίτηση ή συμβατικός περιορισμός των προβλεπόμενων στην εν λόγω διάταξη δικαιωμάτων των δικαιούχων είναι άκυρη.
Ο εν λόγω μηχανισμός χορήγησης επιπρόσθετης αμοιβής συνιστά, συνεπώς, μια δικλείδα διασφάλισης της δικαιοσύνης, η οποία προνοεί για την κατάλληλη και δίκαιη αύξηση του μεριδίου που δικαιούται ο δημιουργός στα έσοδα που προκύπτουν από την εκμετάλλευση του έργου του, υπό συγκεκριμένες βέβαια περιστάσεις και προϋποθέσεις, προκειμένου να διαφυλαχθούν έτσι αποτελεσματικότερα τα δικαιώματά του ως δημιουργού, η συμβολή του οποίου άλλωστε, δύναται να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της επιτυχίας ενός έργου. Η εν λόγω διάταξη συνιστά πράγματι μια μορφή παρέμβασης του νομοθέτη στη συμβατική ελευθερία των μερών αναφορικά με τις συμβάσεις εκμετάλλευσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων. Κατά τη γνώμη της γράφουσας, ωστόσο, δικαιολογείται ο περιορισμός αυτός, στο πλαίσιο της θεμελιώδους δικαϊκής αρχής της αναλογικότητας λόγω της, κατά κανόνα, ασθενέστερης διαπραγματευτικής θέσης των δικαιούχων-δημιουργών σε σχέση με τα αντισυμβαλλόμενά τους μέρη, με αποτέλεσμα να καθίσταται επιτακτική η συναφής νομοθετική πρόβλεψη για μια αποτελεσματική εξισορρόπηση των συμφερόντων τους, συμφώνως και με τη γενικότερη επιδίωξη δημιουργίας μιας δίκαιης σύγχρονης αγοράς τόσο σε ενωσιακό, όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Ελένη Παλαμίδα
Ασκ. Δικηγόρος Δ.Σ.Α.
Το παρόν δεν αποτελεί νομική συμβουλή.
Για περαιτέρω πληροφορίες αναφορικά με τα νομικά ζητήματα που αναφέρονται ανωτέρω, μπορείτε να απευθυνθείτε στο δικηγορικό γραφείο KYROS LAW OFFICES (Oμήρου 50, Αθήνα – Τηλ. Επικοινωνίας: 2103633104 – email : info@kyroslawoffices.gr) και να συμβουλευτείτε τους εξειδικευμένους δικηγόρους.
