Η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου και η προάσπιση των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου συνδέονται άρρηκτα με την καθιέρωση της αρχής της νομιμότητας (principle of legality). Πρωταρχικό στοιχείο της αρχής της νομιμότητας στη χώρα μας είναι η θεμελίωση της αστικής ευθύνης των οργάνων του Δημοσίου, των Δήμων και των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, για ζημίες που προξενούν στους διοικούμενους, στο πλαίσιο της ασκηθείσας δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί. (άρθρα 105 & 106 ΕισΝΑΚ). Οι αρχές, λοιπόν, της ευθύνης του Δημοσίου και της νομιμότητας συνιστούν δύο εκ των βασικότερων επανορθωτικών θεσμών του δικαίου.
Kατά το νόμο, για να στοιχειοθετηθεί ευθύνη του Δημοσίου προς επιδίκαση αποζημίωσης, απαιτείται:
1) παράνομη ζημιογόνος πράξη ή παράλειψη ή υλική ενέργεια των οργάνων του Δημοσίου, κατά την ενάσκηση της ανατεθειμένης σε αυτά δημόσιας εξουσίας (ΣτΕ 980/2002, ΑΕΔ 5/1995, ΣτΕ 2898/2014, 898/2014 κ.ά.). Σημειωτέον ότι, το Δημόσιο υποχρεούται να αποζημιώνει τους διοικουμένους, όχι μόνο για παράνομες, αλλά και για νόμιμες (ΟλΣτΕ 1501/2014, ΣτΕ 622/2021, ΣτΕ 5504/2012) ζημιογόνες πράξεις των οργάνων του, προκειμένου να ευοδωθεί η θέσπιση της συνταγματικής διάταξης 4 παρ. 5 Σ περί της επιταγής της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών 2) επίκληση και απόδειξη συγκεκριμένης ζημίας, καθώς επίσης και 3) αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράνομης πράξης ή παράλειψης ή υλικής ενέργειας του δημοσίου οργάνου και της επελθούσας ζημίας. Η αιτιώδης αυτή συνάφεια υφίσταται όταν, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, η φερόμενη ως ζημιογόνος πράξη(ή παράλειψη ή υλική ενέργεια) είναι επαρκώς ικανή (πρόσφορη), κατά την συνήθη πορεία των πραγμάτων, να επιφέρει την ζημία (ΣτΕ 2112/2019, 300, 582/2020, 969/2018, 1414/2017, 2168/2016, Ολ. ΣτΕ 4741/2014 κ.ά. Δ. Ράϊκου, Πτυχές της κατ’ άρθρο 105 ΕισΝΑΚ προϋπόθεσης της εσωτερικής συνάφειας για τη θεμελίωση αστικής ευθύνης του Δημοσίου, ΘΠΔΔ 2008).
Οι προϋποθέσεις της ευθύνης του Δημοσίου προς αποζημίωση πρέπει να συντρέχουν σωρευτικώς (ΣτΕ 1278/2013, 322/2009, 1024/2005). Σημειωτέων ότι αστική ευθύνη Δημοσίου συντρέχει και όταν παραβιάζεται η γενική υποχρέωση επιμέλειας της Διοίκησης, ήτοι όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις που προσιδιάζουν σε συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία και την αρχή της καλής πίστης (ΣτΕ 609, 582/2020, 116/2019, 2432-2433/2018, 484/2018, 15/2018, 1414/2017, 2775/2016, 3539/2015 κλπ).
Φιλιππάτου Ευαγγελία
